A2.1 Karatu Don Auna Fahimta – Hausa Language Lesson (Primary 6)

📖 A2.1 Karatu Don Auna Fahimta – Hausa Language Lesson (Primary 6)

Wannan darasi yana koyar da ɗalibai karatu don auna fahimta. Za su karanta labari, fitar da muhimman kalmomi da ma’anarsu, sannan su amsa tambayoyi.

🎯 Manufar Darasi

Ɗalibai su karanta labari da kansu.
Su bayar da labarai na kansu.
Su kawo ma’anar muhimman kalmomin da aka yi amfani da su a cikin labarin.

📚 Labari: Karambana Ko Ka Ga Dokin Sarki

Karambana Ko Ka Ga Dokin Sarki

Karambana ya kalli ɗan ‘uwansa ya ce, “Ka ga yadda ake yin sitaci”. Shi kuwa Karambana sai ya ce, “Ni kuwa ɗan uwa abin da ke bani mamaki ga karan rake, yadda ake samar da sikari daga cikinsa irin wanda muka ɗebo gidan maigari, an ce Turawa ne suka fansar masa da sukari”.

Sai Karambana ya ce, “Babu wani abin mamaki daga cikinsa, bari ka gani”. Sai ya kama hannun ɗan ‘uwansa suka sanya cikin jakar ƙudiri suka runtse idanuwansu. Bayan wani ɗan lokaci suka buɗe, suna buɗe idanuwansu sai Allah ya yassare masu ilimin yadda ake yin rake.

Karambana ya ɗebo karan rake, sannan ya kudurci abin daka. Sai ga turmi da taɓarya da baho da kyalle da tukunya sun faɗo daga cikin jakar. Karambana ya ɓaɓalla karan raken sannan ya zuba cikin turmi, ya shiga bugun karan har sai da ya yi laushi sosai, ya zuba cikin wani baho, ya tace ruwan raken, ya zuba cikin tukunya.

Ya samo ƙirare, ya kunna wuta, ya ɗora ruwan raken, ya ci gaba da rusa wuta har sai da ruwan raken ya gama siraci sannan ya shanya dallakin sikarin a cikin rana har sai da ya daskare. Karambana ya kalli ɗan uwansa ya ce, “Wannan shi ne dallakin sukari”.

Suna cikin wannan wauta sai mai gona ya jiwo ƙaurin wuta, ya zo. Da ya ga irin ɓarnar da suka yi masa, sai ya ɗauko bindiga harba-ruga, amma kafin ya isa inda suke sai suka haɗa hannayensu, suka saka cikin jakar ƙudiri, suka kudurta buƙatarsu watau suna so su koma tsuntsaye. Sannu a hankali suka rikiɗe suka koma Maiki da Mikiya. Suka yi sama fir! Suka bar mai gona yana mamakin irin hatsabibancin waɗannan yara da suka yi masa ɓarna.

Suka yi ta shawagi a cikin dajin Kamuku da ke ƙasar Zazzau wanda ya nausa ya haɗe da dajin Falgore na ƙasar Kano ya dangane da dajin Yankari na ƙasar Bauchi. Suna tafiya suna kallon hotunan namun daji danginsu: zaki, kura, damisa, barewa, bacilmi, ragon daji, raƙumin daji, karkanda, macizai, yanyawa, giwar ruwa, ƙudan tsirya, tsutsar katafila, tsutsar siliki da kwaron luna.

Maiki ya ce da Mikiya, “Shin kin fahimci cewa, dabbobin sun kasu kashi biyu?” Mikiya ta ce, “Eh, na lura wasu dabbobin na rayuwa cikin daji wasu kuma na rayuwa cikin ruwa, wasu jikinsu rufe yake da ƙwasfa, yayin da wasu jikinsu ke rufe da firkaki wasu kuma gashi ya rufe jikinsu”.

Sai Maiki ya ƙara da cewa, “Akwai dabbobi masu ƙashin baya ɗaya kamar: maciji, kifi, ƙadangare da kada”. Bayan ya yi shiru sai Mikiya ta ce, “Haka kuma akwai masu tafiya da ƙafafuwa huɗu wasu kuma jan ciki suke yi, yayin da wasu ke tashi sama”.

Maiki ya ce, “Ai in aka lura ma cimakar dabbobin ta bambanta: barewa, giwa, ɓeraye, fari, budari duk suna cin tsirrai ne”. Sai Mikiya ta ce, “Amma zaki, kura, damisa, maciji, kare, mangus, jemage, kwaɗi da kifi duk suna cin nama ne, waɗannan dabbobi ai su ake kira da ‘maciya nama’”.

Mikiya ta ɗan yi shiru sannan ta yi fir! ƙasa. Bayan ta nazarci dabbobin da ke dajin Yankari sai ta koma sama, sannan ta ce, “Hallitar dabbobin ma ta bambanta, ƙafafuwa da haƙoransu an hallice su don su dace da irin abin da suke ci. Haƙoran kura dogaye ne masu kaifi za su iya yaga nama”.

Ta haɗiyi yawu sannan ta ce, “Haƙoran barewa kuwa suna da faɗi yadda za su iya tauna tsirrai su niƙe su sosai”.

Daga nan Maiki da Mikiya suka ci gaba da shawagi, sun haɗu da dabar tsuntsaye da daular zuma da fari. Maiki ya kama sarauniyar fara, fadawanta kuwa suka ce, “Da wa aka haɗa mu?” Amma kafin su fara masu da yaƙi, sun sauka gefen kogi, suka sake yin siddabaru suka rikiɗa suka koma mutane.

Karambana ya yi nitso cikin teku ya kamo sarauniyar kifaye. Suka haɗa hallitun don su ga bambancin yadda fara da kifi suke numfashi. Karambana ya ɗauko wani katako ya ɗora sarauniyar kifaye sannan ya sanya itace cikin bakinta ya fiddo da muƙamuƙin kifin, ya yanke su ya bar soson da ke ciki watau ‘gil’ mai ja-ja, ya haska da tabaron hannu da ya ɗauko cikin jakar ƙudiri, ya ce, “Sandunan da ke cikin (watau ‘gil’) mai ja-ja da sosansa masu alamar kaifi su ke motsawa ta hanyar shaƙar iska da fitar da shi, watau shi ne kamar huhun kifi, da shi yake numfashi”.

Karambana ya ɗauko sarauniyar fara ya haska cikin bakinta da tabaron hannu sosai ya ga yadda take numfashi, ya ce, “Ita fara ba ta da muƙamuƙai kamar kifi (watau ‘gil’), ba ta da huhu, iska na shiga cikin wani kwaroro ne zuwa cikin jikinta”.

Ana kiran wannan kwararo da Karambana ya gani a jikin fara da sunan ‘sifarakul’. Sun yi kama da ɗigo-ɗigo da ke jikin fara. Daga nan sai suka yi zanen fara da kifi da abubuwan da suka gani a jikin wata takarda sannan suka saka cikin jakar ƙudiri suka nausa cikin daji suna bin gefen tekun don ƙara tantance abubuwan da ke rayuwa a cikin daji.

📖 Bayanin Muhimman Kalmomi

Kalmomi	Ma’anarsu
Karambana	Mutum mai ɗaukar magana, wanda duk abun da ya gani ba zai bari ba.
Ɗan uwa	Wanda ake da zumunci na jinni da shi.
Sitaci	Wani sinadari da ake fitarwa daga nau’in abinci musamman rogo.
Karan rake	Itacen rake wanda ake shukawa a fadama.
Sikari	Sinadari mai zaƙi wanda ake fitarwa daga rake.
Kudurci	Raya wani abu a cikin rai.
Turmi	Abu ne da mata ke daka, ana sassaƙa shi da itace.
Taɓarya	Abu ne da ake yin daka da shi.
Baho	Mazubi ne, inda ake zuba wani abu.
Kyalle	Ragaya da ake samarwa daga tufafi.
Tukunya	Abun da ake dafa abinci a ciki.
Mikiya	Nau’in tsuntsu ne (namijin maiki).
Shawagi	Yawo ko tafiya a sararin samaniya.
Yankari	Daji ne da ke yankin Bauchi.